وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکُمْ لَئِن شَکَرْتُمْ لأَزِیدَنَّکُمْ وَلَئِن کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ

و (نیز به یاد آور ) هنگامی که پروردگارتان اعلام فرمودند: همانا اگر شکر کنید، قطعا بر نعمت شما می افزایم، و اگر کفران کنید، البته عذاب من سخت است.

(ابراهیم/28)

این آیه، مهم ترین و صریح ترین آیه ی قرآن در مورد شکر نعمت و یا کفران آن است، که بعد از آیه ی مربوط به نعمت آزادی و تشکیل حکومت الهی، به رهبری حضرت موسی مطرح شده است و این، رمز آن است که حکومت الهی و رهبر آسمانی مهم ترین نعمت هاست، و اگر شکرگزاری نشود خداوند مردم ناسپاس را به عذاب شدیدی گرفتار می کند.

شکر نعمت مراحلی دارد:

الف: شکر قلبی، که انسان همه ی نعمت ها را از خداوند بداند.

ب: شکر زبانی، نظیر گفتن «الحمدللّه»

ج: شکر عملی، که با انجام عبادات و صرف کردن عمر و اموال در مسیر رضای خدا و خدمت به مردم به دست می آید.

امام صادق علیه السلام فرمود: شکر نعمت، دوری از گناه است. و نیز فرمود: شکر آن است که انسان نعمت را از خدا بداند (نه از زیرکی و علم و عقل و تلاش خود یا دیگران ) و به آنچه خدا به او داده راضی باشد و نعمت های الهی را وسیله ی گناه قرار ندهد، شکر واقعی آن است که انسان نعمت خدا را در مسیر خدا قرار دهد.¹ شکر در برابر نعمت های الهی بسیار ناچیز و غیرقابل ذکر است، به قول سعدی:

بنده همان به که ز تقصیر خویش عذر به درگاه خدا آورد و رنه سزاوار خداوندیش کس نتواند که بجا آورد. در حدیث می خوانیم که خداوند به موسی وحی کرد: حقّ شکر مرا بجا آور.

موسی گفت: این کار امکان ندارد، زیرا هر کلمه ی شکر نیز شکر دیگری لازم دارد. وحی آمد: همین اقرار تو و این که می دانی هر چه هست از من است، بهترین شکر من است.² به گفته ی روایات، کسی که از مردم تشکر نکند از خدا نیز تشکر نکرده است.³ اگر نعمت خدا را در مسیر غیر حق مصرف کنیم، کفران نعمت و زمینه کفر است.

(لان کفرتم)، (بدّلوا نعمه اللّه کفرا)⁴ کسانی که نعمت خدا را به کفر تبدیل کردند.

+سنّت خداوند بر آن است که شکر را وسیله ی ازدیاد نعمت قرار داده و این سنّت را قاطعانه اعلام کرده است. (تأذن ربّکم) شکر نعمت نعمتت افزون کندکفر نعمت از کفت بیرون کند.

+خدا برای تربیت ما، شکر را لازم کرد نه آنکه خود محتاج شکر باشد. (ربّکم)

+با شکر نه تنها نعمت های خداوند بر ما زیاد می شود، بلکه خود ما نیز رشد پیدا می کنیم، زیاد می شویم و بالا می رویم .(لازیدنّکم)

+کیفر کفران نعمت، تنها گرفتن نعمت نیست، بلکه حتی گاهی نعمت سلب نمی شود ولی به صورت نقمت و استدراج در می آید تا شخص، کم کم سقوط کند. (لان کفرتم انّ عذابی لشدید)

*1-تفسیر نمونه 

2-تفسیرنمونه 

3- «من لو یشکر المنعم من المخلوقین لم یشکر اللّه» بحر، ج 71، ص 44